Thỉnh thoảng tôi nhận được những câu hỏi tìm hiểu về nghề khảo cổ. Phần lớn những câu hỏi này bắt nguồn từ thông tin trên báo chí về những phát hiện khảo cổ học và thường kết thúc bằng câu: "Vì sao chị là phụ nữ mà lại đi theo nghề... đào bới?". Những câu hỏi như thế luôn làm tôi phải suy nghĩ: Vì sao và từ khi nào chúng ta mặc định nghề này của nam giới, nghề kia của phụ nữ? Người trẻ có bị những định kiến xã hội hướng dẫn chọn nghề hay không? Và yếu tố nào là quyết định khi người trẻ chọn nghề?
Khi còn học trung học, tôi lần lượt thích các ngành khác
nhau do mỗi năm học lại thích các môn học khác nhau. Lúc đó chẳng có khái niệm
"hướng nghiệp", cũng chẳng có ai tư vấn cho chúng tôi theo con đường
nào trong những năm dài phía trước.
Mọi việc dường như đơn giản hơn bây giờ. Có lẽ vì mức sống
của cả xã hội hầu như không có sự chênh lệch lớn giữa các ngành nghề.
Tuy nhiên, từ thập niên 80 của thế kỷ XX đến nay, cơ cấu
kinh tế xã hội đã thay đổi. Kinh tế tư nhân phát triển, các ngành dịch vụ và
nhiều nghề mới xuất hiện... Nhu cầu xã hội thay đổi nhanh nhưng việc đào tạo
ngành nghề lại chậm thay đổi.
Rồi các trường ào ào mở thêm những ngành mới: luật,
marketing, tin học; hàng loạt trường mới ra đời: ngân hàng, ngoại ngữ - tin
học, ngoại thương, du lịch...; con cái các gia đình khá giả đua nhau đi nước
ngoài học về thời trang, quản lý nhà hàng - khách sạn, truyền thông..., toàn
những ngành rất có triển vọng nên hút các bạn trẻ lao vào học.
Mục tiêu đầu tiên và rất rõ ràng là học những ngành dễ kiếm
tiền, làm việc ở doanh nghiệp tư nhân hay nhà nước không quan trọng. Rồi mục
tiêu ở mức cao hơn: học để mở công ty hay để tiếp tục quản lý công ty của gia
đình; học để làm cho công ty nước ngoài hay ở lại nước ngoài làm việc.
Học những ngành có thu nhập cao lúc này phần lớn là những
ngành kinh tế. Những mục tiêu này khiến các bạn trẻ phải nỗ lực nhiều, phải có kiến
thức thật sự, phải giỏi ngoại ngữ, giỏi kỹ năng sống; các bạn phải năng động
hơn, bản lĩnh hơn vì trước mắt là môi trường cạnh tranh về công việc. Và nhiều
bạn đã thành công do thích ứng được với môi trường sống mới.
Những mục tiêu này cũng khiến nhiều bạn trẻ luôn bị sức ép
từ sự kỳ vọng của gia đình, từ việc "chạy sô” học thêm từ thời phổ thông
đến những năm đại học, chưa kể phải đi làm thêm kiếm tiền trang trải cuộc sống,
tích lũy kinh nghiệm để có thể dễ dàng hơn khi xin việc.
Cũng từ lúc này, việc phân biệt nam, nữ với ngành nghề đã có
sự thay đổi, nữ có khả năng kiếm việc làm nhiều hơn trước, thậm chí nhiều nghề
chỉ tuyển "nữ có ngoại hình".
Những ngành xã hội nhân văn, kể cả sư phạm, bị xếp vào cuối
bảng lựa chọn, nguyên nhân đơn giản: khó xin việc làm, có việc thì lương thấp,
mà lương thấp thì khó sống, khó lập gia đình, khó thăng tiến..., nói chung là
khó đủ thứ. Thậm chí, bạn trẻ nào muốn học những ngành này cũng... khó ăn khó
nói với gia đình, bạn bè.
Vậy nên, tuy có "hướng nghiệp" nhưng vẫn là
"hướng" các bạn trẻ vào những "nghiệp" căn cứ theo nhu cầu
của xã hội, nhu cầu vật chất của cuộc sống. Mặc nhiên cả xã hội, nhà trường,
gia đình đều coi "kiếm tiền" là yếu tố quan trọng nhất của việc chọn
ngành nghề, tuy không ít người dạy các em "hô những khẩu hiệu đầy tính
giáo dục lý tưởng".
Sở thích cá nhân, năng lực bẩm sinh, xu hướng tự nhiên...
của mỗi con người hầu như bị bỏ qua, không được tôn trọng. Đây chính là một di
chứng của xã hội "bao cấp", chỉ thấy đám đông mà không biết từng cá
nhân.
Cá tính, sở trường cá nhân không có điều kiện vận dụng vào
nghề nghiệp vì không được phát hiện, có khi còn phải quên đi, dẹp bỏ vì phải
sống cho người khác.
Không hiểu sao tôi cứ liên tưởng đến việc những em bé bẩm
sinh thuận tay trái luôn bị người lớn gò ép sử dụng tay phải "như mọi
người", một sự cưỡng ép tưởng là mang lại điều tốt nhưng thật ra là
"giết chết" sự riêng biệt độc đáo của mỗi người.
Quay trở lại chuyện nghề khảo cổ. Khi nghe câu hỏi trên, tôi
thật tình trả lời: Nghề nào cũng có những đặc thù riêng. Hầu hết những người
theo nghề khảo cổ, nam hay nữ, đều do yêu thích công việc này, và khi đã theo
nghề rồi thì quen dần và chấp nhận những khó khăn vì đó là "nghiệp"
của mình.
Nhưng không thể phủ nhận, làm nghề nào cũng cần có tố chất
phù hợp với nghề đó. Với nghề khảo cổ là sự say mê những chuyến đi, tỉ mỉ trong
công việc và cần có tính đồng đội cao.
Nếu bạn nào thích nghề khảo cổ thì cứ theo học vì đây là
ngành học rất thú vị! Thú vị vì được đi nhiều nơi, trải nghiệm nhiều. Tuy có
vất vả thật đấy nhưng các bạn nữ làm khảo cổ vẫn "điệu" và rất nữ tính.
Khuyên ai theo một nghề nào đó giống như mình đang "làm
mai" vậy. Tôi không nghĩ một công việc hấp dẫn là một công việc nhàn nhã
hay kiếm được nhiều tiền. Quan trọng là các bạn hãy tự hỏi mình yêu thích nghề
nào, vì sao?
Mỗi nghề có sự hấp dẫn riêng cũng như khó khăn riêng, nếu
thích thú thì cứ làm và đừng nghĩ, đừng cho rằng mình phải "hy sinh"
vì nghề nghiệp. Nghề nào cũng vậy, nếu làm tốt thì mình đã được thêm nhiều thứ:
thỏa mãn sự ham mê, có thêm kiến thức, thêm hiểu biết, cuộc sống sẽ phong phú
hơn, và quan trọng nhất là mình được sống thật với con người mình.
Nguyễn Thị Hậu - Nhà Khảo cổ học
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét